Leren door observatie is gewoonlijk een bezigheid die zich ontplooit in een vertrouwde omgeving waarin een persoon een activiteit uitvoert waar een andere persoon, die minder weet, dan naar kijkt.

Leren door observatie wordt in sommige samenlevingen gezien als één van de meest natuurlijke, krachtige en efficiënte manieren van leren.

Je kunt opzettelijk toekijken met als doel om de activiteit ook te leren beheersen, maar je kunt ook kijken voor de lol of om de ander gezelschap te houden. Leren door observatie wordt zo een incidenteel bijproduct van het sociale leven.

Betrokken

Leren door observatie komt gewoonlijk voor in culturen waarin kinderen nauw betrokken zijn bij de dagelijkse gang van zaken in het normale volwassen leven. In samenlevingen waar kinderen deelnemen aan het volwassen leven wordt leren door observatie gezien als één van de meest natuurlijke, krachtige en efficiënte manieren van leren.

In onze cultuur wordt leren door observatie vaak gezien als onbedoeld bijproduct.

In onze geïndustrialiseerde samenleving zien we dat kinderen over het algemeen worden geweerd uit het volwassen leven en dat leren door observatie zo in veel mindere mate aanwezig lijkt te zijn. In onze cultuur wordt leren door observatie vaak gezien als per ongeluk of onbedoeld bijproduct en sterk onderschat in theorieën over de meest efficiënte manieren van leren.

Maar zelfs in onze cultuur, waarin veel kinderen naar instellingen als scholen gaan om te leren, komt een zeer aanzienlijk deel van wat de kinderen werkelijk leren voort uit het observeren van anderen in alledaagse activiteiten, ook al kennen we er hier nu weinig waarde aan toe.

Met al je zintuigen

Leren door observatie is eigenlijk leren met al je zintuigen: in al je zintuigen opnemen wat je oppikt in de aanwezigheid van hetgeen je beschouwt. Dat we het nu leren door observatie noemen komt voort uit het feit dat observeren een herkenbaar aspect is van deze vorm van leren. Observatie in de breedste zin van het woord dus: observeren en ontvangen met al je zintuigen.

Leren door observatie kenmerkt zich door drie dingen:

1

Het is ingebed in het dagelijks leven van een gemeenschap. Het gebeurt tijdens deelname aan zinvolle activiteiten met mensen die van belang zijn in het leven van het kind. De activiteiten zijn relevant, voor de persoon en voor de gemeenschap. In veel andere culturen, waarin kinderen betrokken zijn bij het volwassen leven, worden kinderen ook gezien als waardevolle en volwaardige hulp bij allerlei dagelijkse activiteiten. En al van jongs af aan kunnen ze in een groeiend aantal activiteiten werkelijk volwaardig meedoen. Kinderen en volwassenen delen dezelfde wereld. De activiteiten daarbinnen vormen zo het fundament van het leven en het bestaan.

2

Het vereist een actieve leerling. Om te leren van de observatie moet het kind niet enkel aanwezig zijn en toekijken, maar ook willen leren, willen ervaren en betekenis willen geven aan hetgeen er wordt geobserveerd. Het vereist een intrinsieke motivatie om de activiteit ook echt in zich op te nemen, door te laten dringen.

Soms wordt leren door observatie gezien als een passieve activiteit van ‘gewoon maar wat toekijken’ tegenover activiteiten waarin iemand fysiek meedoet, met z’n handen bijvoorbeeld. Maar leren door observatie is een werkelijk betekenisvolle manier om je te verbinden met je directe sociale en fysieke omgeving, ook al is opzettelijke lichamelijke actie die direct verband houdt met dat leren vaak afwezig. Het is van belang om leren door observatie te onderschrijven als een actieve leerstrategie. Intrinsiek gemotiveerde kinderen verwerken en ordenen (actief) de informatie die ze tot zich nemen tijdens de observatie, ze geven er betekenis aan.

3

Open aandacht. Een aandacht-toestand die we zien bij kinderen en mensen in andere culturen waarin kinderen niet gestuurd worden in het leren. Open aandacht is aandacht voor de volledige omgeving waarin iemand zich bevindt. Het is voortdurend, het houdt aan over een langere tijdspanne (abiding). Er is een hoge mate van opmerkzaamheid: elke verandering en gebeurtenis wordt opgemerkt. Open aandacht heeft veel weg van wat wordt verstaan onder het boeddhistische begrip mindfulness. Een doorlopende openheid en een vol bewustzijn van het hier en nu.

Dit volle bewustzijn zorgt ervoor dat kinderen in hun deelname aan het sociale leven iets kunnen oppikken en verwerken voordat ze begrijpen waarom het van belang is.

Deze open staat-van-zijn heeft vele voordelen als het gaat om leren door observatie, zoals gedetailleerde opmerkzaamheid van gebeurtenissen, bewustwording van contextuele informatie en een groter vermogen tot het verwerken van het brede scala aan informatie dat wordt ontvangen.

Deze open staat-van-zijn is een natuurlijke staat van bewustzijn van het hier en nu, alert en ontspannen. De aandacht staat al ‘aan’, er hoeft niet geswitcht te worden in focus en concentratie als er iets interessants wordt opgemerkt. Dit volle bewustzijn en deze opmerkzaamheid zorgen ervoor dat kinderen in hun deelname aan het sociale leven al iets kunnen oppikken en verwerken nog voordat ze begrijpen waarom het van belang is dat ze dit leren begrijpen.

Focuspunt

Dit staat in contrast met de manier van concentratie en focus die wordt verwacht in onze moderne klaslokalen, waar kinderen hun aandacht juist dienen te versmallen en de omgeving te negeren en waar de aandacht door sturing van een ander gefocust dient te worden. Deze vorm van korte termijn concentratie en nauwe focus is in onze maatschappij gebruikelijker en daardoor hoger gewaardeerd, terwijl deze moeilijker te bereiken en vast te houden is. Leren via deze vorm van focus en concentratie behoeft een voortdurend actief richten van de aandacht waardoor er ongemerkt noodzakelijke details van het grote geheel verloren gaan.

De rest van de wereld wordt niet even opzij gezet, maar blijft onderdeel uitmaken van de belevingswereld.

Jonge kinderen lijken in onze maatschappij juist een korte concentratieboog te hebben terwijl kinderen die gebruik maken van open aandacht zich heel lang, zelfs uuuuren, kunnen concentreren wanneer iets hun interesse wekt.

En zelfs wanneer ze zo geconcentreerd zijn op bepaalde activiteiten behouden ze een opmerkzaamheid en bewustzijn voor de rest van de volledige omgeving. De rest van de wereld wordt niet even opzij gezet, maar blijft onderdeel uitmaken van de belevingswereld en het geobserveerde en aan de betekenis die eraan wordt verbonden!

Vertrouwen

In culturen waarin leren door observatie alom gebruikelijk is, blijkt ook dat de volwassenen veel vertrouwen hebben in de efficiëntie van deze vorm van leren. Ze gaan er vanuit dat kinderen zelf, op eigen houtje, leren wat ze nodig hebben om te functioneren in de gemeenschap. Volwassenen zullen de kinderen niet sturen in het leren van wat ze makkelijk zelf kunnen leren. En in de praktijk blijkt dit ook. Het vertrouwen van de volwassenen in de kinderen maakt mede dat de kinderen hierin zelf de autonomie willen nemen. En weer mede daardoor is deze manier van leren zeer effectief; degene die leert heeft zelf in de hand hoe, wat en waar hij of zij leert en daardoor wordt het geleerde dieper opgenomen en beter herinnerd.

Het vertrouwen van de volwassenen in de kinderen maakt mede dat de kinderen hierin zelf de autonomie willen nemen.

De mens is een sociaal dier, levenslustig en er op gericht om deel te nemen aan een groep, een groter geheel. Intrinsiek zal een kind willen leren, kennen en weten wat nodig is om te leven in en bij te dragen aan z’n omgeving. Vertrouwen voedt dit vermogen.

Er zijn tegenwoordig ook steeds meer (kleine, particuliere) scholen zoals de democratische school en de Keenschool die met dit gegeven als uitgangspunt werken.

The post Leren door observatie appeared first on OERmoeders van Nu.

Om de wereld te leren kennen, moet je leven in de wereld.

De ideeën die we in onze moderne maatschappij hebben over de manier waarop kinderen leren zijn voornamelijk gebaseerd op het moderne schoolsysteem dat we hanteren.

In tegenstelling tot hoe vertrouwd en gebruikelijk het voor sommigen van ons voelt, is het schoolsysteem dat wij kennen een verre van natuurlijke leer- en leefvorm.

Kneden en vormen

Aan het begin van de twintigste eeuw waren theoretici en pedagogen nog tamelijk open over het feit dat scholen en onderwijs werden ontworpen met als doel om kinderen te vormen en in te passen in de nieuwe industriële samenleving. Kinderen hadden het nodig om hun wilde natuur onder controle te krijgen en in bedwang te leren houden. Om beschaafde gewoontes te ontwikkelen van stiptheid, gehoorzaamheid, ordelijkheid en efficiëntie. In de geest van deze onderwijsarchitecten werden kinderen – met hun wilde natuur – gezien als intrinsiek beestachtig, ongevormd en verdorven. Een kind diende deze wilde natuur te ontstijgen door het creëren van een nieuwe natuur boven de eigen natuur en realiseerde deze nieuwe ideeën in instellingen, waar hij in deze nieuwe wereld z’n ware thuis en ware aard moest vinden. Het doel van onze scholen was dus het ‘verheffen’ van kinderen uit hun natuurlijke staat.

Het doel van onze scholen was dus het ‘verheffen’ van kinderen uit hun natuurlijke staat.

Inmiddels zijn we deze grondbeginselen van onze leerinstellingen, die nog altijd als zodanig gehanteerd worden, min of meer vergeten. We denken terug aan onze schooltijd alsof het een integraal onderdeel is van onze natuur. Een essentieel, natuurlijk onderdeel van de menselijke kindertijd, in plaats van het grote, pas zeer recentelijke experiment van sociale bouwkunde, dat het eigenlijk is.

De originele doeleinden van onze scholen (het vormen en kneden van producten (mensen) die passen in de moderne materialistische industriële samenleving en deze materiële wereld gebruiken ten behoeve van het eigen belang) zijn zo effectief ingebouwd in de structuur van het moderne onderwijs (met z’n onderliggende systemen van begrenzing, controle, standaardisatie, metingen en handhaving) dat ze vandaag de dag zelfs worden uitgevoerd zonder ons bewuste medeweten of instemming.

We hebben het idee dat we in een geavanceerde multiculturele samenleving leven en dat nog slechts enkelen van ons spreken van een zondigheid die toebehoort aan de natuur van het kind. Maar onze scholen belichamen nog steeds die vrees voor de wilde natuur van het kind en de angst dat een kind zonder constante controle, metingen en dreigingen van straf zal ontsporen, dat het niet zal willen leren, anti-sociaal zal worden, schadelijk zal zijn voor zichzelf en anderen en een hulpeloze incompetente volwassene zal worden.

Maar onze natuur, onze wilde menselijke natuur, is geëvolueerd. Meer dan honderdduizenden jaren! In uiterst gedetailleerde harmonie met de oneindig gedetailleerde orde en schoonheid van de kosmos.

Als we kijken naar mensen van andere volkeren en culturen, dan zien we terug hoe de mens van nature leert. Een manier die al honderdduizenden jaren zorgt voor de verfijnde evolutie van de mensheid.

Intrinsieke motivatie

In vele (inheemse) samenlevingen is leren niet gedwongen of gestuurd. Van kinderen wordt als vanzelfsprekend verwacht dat ze vrijwillig de praktijk observeren en absorberen en dat ze de kennis en vaardigheden leren beheersen van alles wat ze nodig hebben als volwassenen. En dat doen ze ook. De mens bezit van nature een intrinsieke motivatie om dat te willen leren beheersen wat nodig is om te (over)leven in de omgeving waarin hij woont en leeft.

In deze samenlevingen zijn kinderen al op zeer jonge leeftijd vrij om hun eigen keuzes te maken, om te spelen, verkennen, deel te nemen en op zinvolle wijze verantwoordelijkheid te nemen. Leren is geen speciale activiteit, maar een natuurlijk bijproduct van het leven in de wereld.

Een Aboriginal heeft in zijn geheugen een landkaart die zich uitstrekt over meer dan duizend kilometer.

Een vrij kind leert dat er rivierkreeftjes wonen onder platte stenen, dat er grote forellen zich verbergen in schaduwrijke waterpartijen, het ontdekt rotsachtige hellingen waar bessen groeien. Het zal patronen in golven herkennen, leren welke takken z’n gewicht kunnen dragen, welke takjes makkelijk vlam vatten, welke planten doornen hebben. Een kind op een school leert wat een bioom is en hoe logaritmen te gebruiken om biodiversiteit te berekenen. Alhoewel, de meesten zullen het waarschijnlijk niet eens echt leren bij gebrek aan interesse of zijn het een dag na de toets alweer vergeten…

Een kind dat ontdekte waar de wilde bessen groeien omdat hij dat zelf wilde weten, zal deze informatie nooit vergeten. Een ‘ongeschoold’ persoon in de hooglanden van Papoea-Nieuw-Guinea kan meer dan zeventig soorten vogels herkennen puur aan hun gezang. Een ‘analfabetische’ sjamaan in de Amazone kan honderden geneeskrachtige planten identificeren. Een Aboriginal uit Australië heeft in zijn geheugen een landkaart, gecodeerd in een lied, die zich uitstrekt over meer dan duizend kilometer.

Leren is geen speciale activiteit, maar een natuurlijk bijproduct van het leven in de wereld.

Onze geest is gemaakt om grote hoeveelheden informatie te bevatten over de wereld die ons het leven schonk, waarin we opgroeien, wonen en leven. En deze kennis gaat telkens over van generatie op generatie.

Open aandacht

Onderzoekers zien dat kinderen in deze samenlevingen, die op deze manier leren en leven, het grootste gedeelte van de tijd een compleet andere aandacht-toestand hebben dan kinderen op onze moderne scholen. Onderzoekster Suzanne Gaskins noemt het ‘open aandacht‘ (open attention).

Open aandacht is een staat van aandacht, bewustzijn en waarnemen om informatie uit de omgeving te ontvangen. Open aandacht wil zeggen bewustzijn van alles om hem of haar heen, in ontspannen en alerte staat. Drie karakteristieken van open aandacht zijn:

1. De horizon is breed, het veld van aandacht is ruim en open, breedhoekig. Er is aandacht voor de volledige omgeving.

2. Het duurt voort, deze staat van aandacht is voortdurend (abiding). Het is geen korte concentratieboog, maar een langere, gewoonlijke staat van aandacht, een staat van zijn.

3. Opmerkzaamheid. Er wordt opgemerkt als er iets gebeurt of verandert. Als er iets interessants gebeurt, kan er uuuuren naar gekeken worden in volle concentratie, terwijl er ook nog steeds opmerkzaamheid en aandacht is voor de rest van de volledige omgeving.

Gaskins suggereert dan ook dat open aandacht veel lijkt op wat wordt verstaan onder het boeddhistische begrip mindfulness.

Kinderen in staat van open aandacht merken alles op én herinneren zich ook alles.

Een kind in deze staat van open aandacht absorbeert de cultuur om zich heen als in osmose. Onmerkbaar wordt opgepikt en uitgewisseld wat en hoe anderen/volwassenen bespreken, doen, denken, weten.

Deze mentale toestand is helder, open, alert, op het gemak. Kinderen in staat van open aandacht merken alles op én herinneren zich ook alles. Als iets hun aandacht trekt, kunnen ze zich focussen met laserprecisie, terwijl de omgeving ontspannen onderdeel blijft van het bewustzijn. Open aandacht zorgt voor een zeer efficiënte manier van leren door observatie, een manier waarbij de leerling zelf bepaalt wat hij of zij wil leren en dit op hele efficiënte wijze tot zich neemt tot in de diepste vezels van z’n wezen.

Bij mijn volk zal zo’n vorm van discipline een kind tegenhouden geestelijk te groeien. — Mini Aodla Freeman

Ongedwongen

De manier van observeren met open aandacht verschilt wezenlijk van de vorm van observatie die wij nu kennen in onze moderne Europees/Amerikaanse samenleving én van de vormen van concentratie die op onze scholen worden verwacht.

Een kind in een klaslokaal zal worden geacht z’n open aandacht juist uit te zetten. Het dient zich te focussen op één ding en alles daarbuiten uit te bannen uit het veld van aandacht. Het mag niet in de gaten houden wat er om zich heen gebeurt, maar moet z’n aandacht juist verkleinen naar één bepaald focuspunt. Een punt dat het niet zelf uitzocht, maar dat iemand anders aan hem opdringt.

Een kind in een klaslokaal zal worden geacht z’n open aandacht juist uit te zetten.

Inuït auteur Mini Aodla Freeman was het meest verrast door kinderen toen zij voor het eerst naar het zuiden reisde vanaf de Noordpool. “Ze mochten niet normaal zijn, zoals de kinderen in mijn cultuur zijn: vrij om te bewegen, om vragen te stellen, vrij om hardop te denken en vooral vrij om op te merken wat ze helpt te groeien. Bij mijn volk zal zo’n vorm van discipline een kind tegenhouden geestelijk te groeien, het zal het gevoel van interesse doden.” En: “Als je een kind zo dwarsboomt op jonge leeftijd, zal het later niet meewerken en opstandig worden”, zegt Freeman (komt dat je niet bekend voor?). Deze visie vindt men terug in culturen over de hele wereld, in delen van Midden- en Zuid-Amerika, delen van Afrika, India, Azië, Papoea-Nieuw-Guinea, etc.

Zou ons leren niet altijd gebaseerd dienen te zijn op het ethische principe van niet-interfereren en het recht van alle mensen om hun eigen keuzes te maken, die op hun beurt natuurlijk ook niet interfereren met een ander, zoals bij leren door observatie met open aandacht het geval is?

En zou leren niet altijd gebaseerd moeten zijn op het ethische principe van toestemming en het recht van alle mensen om vrij van geweld en de dreiging van geweld te zijn?

De geest zelf is wild en eigenzinnig en moet zelf z’n aandacht willen richten op de wereld, uit eigen beweging.

En als kinderen leren dat dominantie, autoriteit, opdringen zonder toestemming en dreigen met geweld en straf normaal zijn binnen de context van onderwijs, zou dit dan niet een genormaliseerd onderdeel van de belevingswereld worden van degenen die (later) ook de macht hebben en hanteren?!

Een staat van open aandacht kan niet worden afgedwongen. Het kan alleen uit iemands eigen beweegredenen worden bereikt. De geest zelf is wild en eigenzinnig en moet zelf z’n aandacht willen richten op de wereld, uit eigen beweging.

Steen

We weten zelf niet altijd meer hoe onze kinderen natuurlijk leren omdat we zelf ook in een stenen wereld zijn opgegroeid. We zijn niet meer geschikt om zomaar te worden vrijgelaten in de wilde natuur, zoals een jong dier dat te lang in een kooi heeft gezeten niet meer in staat is om te overleven in het wild. De wereld is een vreemde plek geworden, ons niet meer bekend. En dit is wat we nu zelf weer doen met onze kinderen…of kan het ook anders?

De revolutie zal niet plaatsvinden in een klaslokaal…

De wilde natuur ingaan is een voorwaarde om de wereld te behouden. Ga naar buiten!

– met vrij vertaalde passages uit On the Wildness of Children van Carol Black –

The post Open aandacht appeared first on OERmoeders van Nu.

Maar juist kinderen hebben je volle aandacht nodig, in het nu.

Ga maar eens bij jezelf na, hoe vaak je bezig bent met wat de volgende stap gaat zijn. Met je volle aandacht iets doen is voor veel mensen een lastige taak. Maar juist kinderen hebben je volle aandacht nodig, in het nu.

Je leert alles te laten zijn zoals het nu is en je daar compleet aan over te geven. Meditatie is niet het stoppen met denken en voelen, maar het stoppen met aandacht geven aan dat wat je denkt en voelt, dus alles wat er ook maar in je hoofd omgaat: de was die nog gedaan moet worden, een probleem met je kind op school, noem maar op. Het is er nog steeds, maar het krijgt geen aandacht.

Meditatie is niet het stoppen met denken en voelen, maar het stoppen met aandacht geven aan dat wat je denkt en voelt.

Ruimte, afstemming en contact

Door meditatie kun je even een stapje terugzetten, in al de dingen waar je normaal gesproken verstrikt raakt. Door meditatie zul je in het dagelijkse leven vaker het gevoel gaan krijgen alles wat meer van een afstand te zien. Hierdoor ben je meer in staat je volledige aandacht te richten op het nu, op je familie en je kinderen. Meditatie geeft ruimte in je hoofd, waardoor je makkelijker kunt afstemmen op de ander en dus beter in contact komen met jezelf en de ander. Meditatie heeft een aantal positieve fysieke en psychologische effecten, zoals rust, een beter geheugen, groter lichamelijk welzijn en een beter concentratievermogen. 

• Welke meditatiemethode je ook gebruikt, concentratie is altijd de belangrijkste factor. Je kiest iets om je op te focussen, je ademhaling bijvoorbeeld, en concentreert je daar in stilte op.
• Vijf minuten per dag mediteren kan al een groot verschil maken!
• Mediteren hoeft niet persé met je ogen dicht. Je kunt ook een punt voor je nemen en daar naar kijken zonder oordeel.
• In plaats van te denken: “ik mag nergens aan denken” (dat werkt dus niet), kun je je focus leggen op wat je hoort. En kun je jezelf herhaaldelijk de vraag stellen: “kan ik luisteren zonder oordeel?”

Hier ook nog wat leuke en handige tips.

The post Meditatie appeared first on OERmoeders van Nu.